به گزارش شبکه خبری خوزستان به نقل از همشهری؛ شنزارهای «بیت کوصر» که پیش‌تر با حکم دادستانی از نابودی در مالچ‌پاشی نفتی نجات یافته بود، بار دیگر و این‌بار با دستور مقام قضایی و اجازه سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره کل منابع طبیعی درهیاهوی کرونایی ایران با مالچ نفتی به سوی نابودی رفت. شنزارهای «بیت کوصر» واقع در دشت آزادگان خوزستان است. این منطقه، ادامه زیست‌بوم چذابه، بستان، فکه و شوش است که چندی پیش با تلاش فعالان محیط‌زیست، اساتید دانشگاه‌ها و البته دادستان این شهرستان، از فهرست مناطق مؤثر در بروز پدیده گردوغبار خارج شد. یکباره اما با تلاش‌های پنهانی این منطقه بار دیگر در ردیف مناطق زیانبار برای حیات انسانی و کانون گردوغبار معرفی و اجازه مالچ‌پاشی نفتی توسط پیمانکار در آن صادر شد. ستاد ملی مبارزه با گردوغبار که در سازمان حفاظت محیط‌زیست تشکیل شد؛ در نامه‌ای به اداره متبوع خود در استان خوزستان خواسته‌ است صرفا در مکان‌هایی که گونه جانوری و گیاهی ندارد مالچ پاشی شود. اما این زیستگاه سرشار از گونه‌های بومی گیاهی و جانوری است.

سید‌باقر موسوی، محیط بان این منطقه با اشاره به‌گونه‌هایی که شن دوست و بومی این منطقه هستند می‌گوید: پیمانکار مالچ پاشی در این منطقه با اجازه مدیرکل منابع طبیعی استان دوباره شروع به‌کار کرده، ولی هیچ مجوز رسمی و کتبی به من ارائه نکرده است. این منطقه مانند «بیت راشد»، «چذابه» و «فکه» تابع یک نظام زیستی است. این محیطبان می‌گوید: پیمانکار نظرات کارشناسی را قبول ندارد و برکاشت کهور آمریکایی در منطقه و تداوم مالچ‌پاشی نفتی تأکید دارد. درحالی‌که ریشه کهور آمریکایی تا ۸۰متر به عمق زمین نفوذ می‌کند و به راحتی به سفره‌های آب زیرزمینی می‌رسد اما گونه‌های بومی مانند درخت گز شاهی، تنها ۲۲متر توانایی نفوذ در شنزار دارند. نتیجه مالچ پاشی نفتی نیز نابودی گونه‌های بوته‌ای یا از بین رفتن گونه‌های بومی درختان در درازمدت است.

بیابانزدایی و مقابله با بیابانزایی

رویکرد چند ده ساله در ایران در مواجهه با بیابان، اجرای پروژه‌های بیابانزدایی است. یعنی پدیده‌ای طبیعی به‌عنوان بیابان اصولا باید در کمترین سطح باشد. درحالی‌که این رویکرد در دنیا سال‌هاست تغییر کرده و به مقابله با بیابانزایی تبدیل شده است. بدین معنا که با اجرای پروژه‌هایی مانند حفاظت از جنگل‌ها در برابر قاچاق چوب، گرفتن حقابه تالاب‌ها، جلوگیری از چرای بی‌رویه دام در مناطقی که پوشش گیاهی مرتعی دارد و… باید از گسترش مناطق بیابانی جلوگیری کرد.

مالچ پاشی یکی از روش‌های تثبیت شن روان است که سال‌هاست در بیابان‌های کشور اجرا می‌شود. اما این عملیات که در نیمه دوم هر سال در مناطق مستعد گردوغبار انجام می‌شود، امسال به‌دلیل اختلاف‌نظرهای ستاد ملی مبارزه با گردوغبار و دفتر بیابان‌های سازمان جنگل‌ها و مراتع با تأخیر انجام شد.

براساس قوانین که اخیرا به تصویب رسیده است، از نخستین روز سال ۹۹نوع مالچ مورد استفاده در شنزارهای بیابانی باید به تأیید آزمایشگاه مرجع ستاد ملی برسد، این موضوع حتی شامل مالچ نفتی که سازمان جنگل‌ها و مراتع حدود ۴۰سال در سراسر ایران مورد استفاده قرار داد و به تأیید آزمایشگاه پژوهشکده صنعت نفت نیز رسیده است، می‌شود. اختلاف‌نظرها که چندین‌ماه با نامه نگاری‌های مکرر ادامه یافت، فرصت چند ماهه‌ای به گیاهانی داد که در مناطق بیابانی و شنزارها  مانند شنزارهای اطراف شهرستان دشت آزادگان از بارندگی‌های بهار و پاییز امسال رشد کردند. اما با وجود اینکه به گفته علی‌محمد طهماسبی، رئیس ستاد ملی مبارزه با گردوغبار، مالچ نفتی به هیچ عنوان آنچنان که در قانون از متولیان خواسته، سازگار با محیط‌زیست نبود، امسال نیز در مناطق تأیید شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست استفاده شد. نقشه مناطق مستعد مالچ پاشی البته حین نامه‌نگاری‌ها به توافق دو سازمان متولی رسید، بدین گونه که این مناطق صرفا تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست نباشد و شرایط مندرج در آیین‌نامه سازمان جنگل‌ها را نیز داشته باشد. به‌معنای اینکه منطقه مورد نظر در نزدیکی روستا، شهر، تاسیسات زیر‌ساختی مانند جاده و نیروگاه و… باشد.

لابی پنهان برای نابودی زیستگاه

شبنم قنواتی زاده، مدیرعامل انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان که با شکایت از پیمانکار مالچ پاشی در منطقه بیت کوصر به‌مدت ۶روز توانست با همکاری دادستان دشت آزادگان فرایند تخریب را متوقف کند  می‌گوید: در ابتدای امر دادستان دشت آزادگان با استناد به‌نظرات اساتید دانشگاهی دستور توقف مالچ پاشی را صادر کرد ولی کمتر از یک هفته بعد، دوباره پیمانکار فعالیت خود را از سر گرفت. ظاهرا به دلایل نامعلومی از ایشان برای رسیدگی قضایی سلب صلاحیت شده و پرونده به مرکز استان؛ اهواز ارسال شده است. همزمان با توقف این پروژه در ۱۷اسفند، پیمانکار برای بازپس گرفتن شکایت، با واسطه قرار دادن افراد بومی و برخی پیشنهادها، تلاش‌هایی انجام داد که انجمن همچنان به‌دنبال پیگیری قضایی است. به گفته او، با وجود آنکه دادستان در دشت آزادگان مدعی ارسال پرونده به مقام بالاتر در مرکز استان است، دادستانی استان خوزستان می‌گوید، هنوز پرونده به او نرسیده است. در این بین پیمانکار با موافقت اداره کل محیط‌زیست استان خوزستان و سازمان جنگل‌ها و مراتع در حال نابود کردن زیست‌بوم شنزاری بیت کوصر است. بسیاری از فعالان محیط‌زیست در منطقه معتقدند، شنزارهایی که توسط اهالی برای چرای دام مورد استفاده قرار می‌گیرد، روان نیستند و تاسیساتی در نزدیکی آنها قرار ندارد. شبنم قنواتی زاده، متخصص زیست‌شناسی نیز درباره این زیستگاه می‌گوید: مقالات زیادی در جامعه علمی دنیا درباره مضرات مالچ نفتی منتشر شده است ولی سازمان‌هایی که باید از محیط‌زیست منطقه و مراتع آن حفاظت کنند، به هشدارها بی‌توجه هستند و تنها به تجربه ۵۰ساله خود در استفاده از مالچ متکی هستند.

معمولا فرصت مالچ پاشی کوتاه است و عملیات آن در ابتدای آبان و اواخر مهرماه انجام می‌شود. امسال اما فرصت کوتاه‌تر بود. چون براساس مصوبات سازمان برنامه و بودجه، از اول فروردین‌ماه سال ۹۹دیگر نمی‌توان بدون تأیید سازمان محیط‌زیست از هرگونه مالچ در نقاط مختلف کشور استفاده کرد. شبنم قنواتی‌زاده، مدیر انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان و متخصص زیست‌شناسی می‌گوید: «سال مالی در تیرماه به پایان می‌رسد و این پروژه ادامه خواهد داشت. اما فرصت مالچ پاشی تا زمانی است که فصل باران در منطقه به پایان نرسیده باشد.» با این اظهارات به‌نظر می‌رسد، پیمانکاران مالچ‌پاشی در سایه  بی‌توجهی ناشی از هیاهوی کرونا در کشور، بی‌وقفه در حال نابودی زیستگاه گونه‌های بومی و شنزارهای خوزستان هستند و تلاش‌ها برای متوقف‌کردن آنها به نتیجه نرسیده است.