آبادان کجایی؟

به نام ایزد منان

صد و چهارده سال پیش در چنین روزهایی نخستین چاه نفت خاورمیانه در مسجدسلیمان به نفت رسید و دو شهر از مواهب آن، در آن زمان بیشتر بهره مند شدند: مسجدسلیمان و آبادان. مسجدسلیمان به دلیل آنکه چاه نفت در آنجا بود و آبادان به خاطر موقعیت بندری و صادراتی.

آبادان شهری کهن است و برخی مورخان بر این باورند که پیش از روزگار تاریخ‌نگار یونانی هرودت، منطقهٔ آبادان سکونت‌پذیر بوده‌است. «بهمن‌شیر» یا «بهمن‌اردشیر»، برگرفته از نام نخستین شاه ساسانی (اردشیر بابکان)، نام پیشین شهری بندری بوده که اکنون آن را به نام آبادان می‌شناسیم. اما دوران رونق و شکوه آبادان با نفت و پالایشگاه پیوند خورده است.

پس از کشف نفت در مسجدسلیمان و لزوم ایجاد یک پالایشگاه نفت، پالایشگاه آبادان در سال ۱۲۹۱ توسط انگلیسیها ساخته شد. این پالایشگاه ابتدا روزانه ۲۵۰۰ بشکه در روز نفت تصفیه می‌کرد اما کم کم به۶۰۰ هزار بشکه در روز رسید!

احداث پالایشگاه آبادان، به این شهر چهره ای متفاوت داد و حضور مهندسان انگلیسی و کارکنان خارجی، چهره شهر را دگرگون کرد. هرچند ابتدا بین مهندسان و کارگران، تبعیض وجود داشت اما به مرور زمان، اوضاع بهتر شد و امکاناتی که برای مردم آبادان فراهم شده بود چنان بود که این شبه جزیره زیبا را به شهری مدرن و متفاوت در زمان خود تبدیل کرد. بسیاری از اولین ها هم به نام آبادان ثبت شد. اگر این اولین ها را مرور کنید در می یابید که چرا چهره آبادان متفاوت بود و مردم آبادان چرا در شهری متفاوت زندگی می کردند:

نخستین پالایشگاه نفت خاورمیانه، نخستین روابط عمومی ایران، نخستین آتش‌نشانی ایران، نخستین ایستگاه رادیویی و نخستین مرکز تلویزیونی پس از تهران، نخستین پیست موتورسواری، ماشین‌سواری، اسکواش، گلف و سالن بیلیارد در ایران، نخستین خطوط اتوبوسرانی درون شهری، نخستین راه‌آهن درون شهری در ایران، نخستین شبکه فاضلاب ، نخستین کودکستان در ایران، نخستین تاکسی تلفنی و تاکسی هوایی در ایران، نخستین سالن اجتماعات و نمایش در مدارس کشور، نخستین مدرسه غیرانتفاعی، نخستین مرکز آموزشگاه فنی و حرفه‌ای، نخستین دانشکده تخصصی نفت، نخستین نشریه داخلی سازمان که نامش مشعل بود و توسط شرکت نفت منتشر می شد، و حتی نخستین پیتزا فروشی در ایران که نامش پیتزا مونکارلوی ایتالیایی بود، در آبادان متولد شدند.

جالب است بدانید در مقطعی در آبادان، ۲۱ لاین خطوط هوایی به کشورهای مختلف به صورت مستقیم برقرار بود! در برخی از امکانات هم آبادان اولین نبود اما امکانات رفاهی فراوانی در اختیار داشت؛ از سینما تا باشگاههای تفریحی و … این امکانات رفاهی موجب شده بود جمعیت زیادی در این شهر مستقر شوند بطوریکه آبادان تا سال ۱۳۵۵ خورشیدی از نظر جمعیت، نخستین شهر استان خوزستان بود و پس از آن سال، جای خود را به اهواز داد و به دومین شهر پرجمعیت خوزستان تبدیل شد.

دوران رونق آبادان، پیوند تنگاتنگی با نفت داشت اما اندک اندک از این رونق کاسته شد که شاید عامل اصلی آن، جنگ تحمیلی هشت ساله بود که ضربات جبران ناپذیری بر پیکره این شهر وارد کرد. اما شاید نقطه آغاز ثبت فاجعه های پنج دهه اخیر در آبادان را بتوان حادثه سینما رکس آبادان دانست. بیست و هشتم مرداد۵۷، بیش از پانصد نفر از کسانی که به تماشای فیلم گوزن‌ها در آخرین سئانس به سینما رفته بودند در آتش سوختند و فاجعه ای رخ داد که اگرچه عوامل اصلی آن هیچگاه به روشنی مشخص نشدند، اما نقش مهمی در تسریع روند فشار بر رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی در همان سال داشت.

اما جنگ تحمیلی فاجعه ای بزرگتر برای آبادان بود. پالایشگاه که در روزهای ابتدایی جنگ از کار افتاد، نبض شهر از تپیدن ایستاد و روزهای دشواری که هشت سال طول کشید برای مردم آبادان ایجاد شد. اما آبادان هرگز به شکوه گذشته خود بازنگشت.

تصویب ایجاد منطقه آزاد اروند در نیمهٔ دوم سال ۱۳۸۲ می توانست گامی در جهت رشد و رونق این شهر باشد اما این اتفاق هیچگاه به شکلی که در گذشته بود رخ نداد.

متروپل ، تنها یک نماد از دور ماندن آبادان از اصل خویش است. آبادانی که در زمان رونق و شکوه ، با نظمی بینظیر ساخته شد ، حالا کجاست؟