دانشگاه‌ها چقدر به “مسئولیت اجتماعی” پای‌بند هستند؟

دبیر شبکه ملی جامعه و دانشگاه خوزستان با اشاره به مشکلات پیش روی دانشگاه‌ها در ایفای مسئولیت اجتماعی، گفت: متاسفانه برخی از دانشگاهیان وجود دارند که ورود به مسائل اجتماعی را برای خود کسر شان حساب می‌دانند، البته این مورد میان برخی مسئولان اجرایی نیز وجود دارد و دانشگاهیان را افرادی تلقی می‌کنند که تنها به صورت نظری اظهارنظر می‌کنند و اشراف کامل به مسائل جامعه ندارند، به این ترتیب ارتباط میان این دو قشر آن‌طور که باید صورت نمی‌گیرد.

مسعود صفایی‌مقدم، با اشاره به مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها، اظهار کرد: مسئولیت دانشگاه‌ها نسبت به اجتماع به طور کلی در دو تا سه دهه اخیر مطرح شده و موضوع نسبتاً جدیدی است. اما مطرح شدن مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها به صورت جدی به صحنه آکادمیک جهان وارد شده است. پیش از آن اگر دانشگاهیان وارد مسائل اجتماعی می‌شدند بیشتر به عنوان دل‌مشغولی‌های فردی و شخصی بود و نه رسالت اصلی آن‌ها به عنوان دانشگاهیان. اما اخیراً تغییرات جدیدی صورت گرفته و در مورد ماهیت دانشگاه‌ها و رسالت‌ ‌آن‌ها به طور کلی بازتعریفی صورت گرفته است.

وی افزود: امروزه تقریباً پذیرفته شده است که دانشگاهیان می‌توانند نقش اجتماعی و دانشگاهی خود را در قبال جامعه ایفا کنند و نگاه جدی به مسائل جامعه خود داشته باشند و دیگر نمی‌توانند مانند گذشته چندان اشرافی به مسائل جامعه و پیرامون نداشته باشند. درحالی‌که در گذشته حتی از همسایگان غیردانشگاهی خود نیز بی‌اطلاع بودند. اما امروزه بی‌اطلاعی دانشگاهیان با تعریفی که از دانشگاه‌ها شده، دیگر پذیرفتنی نیست. مانند گذشته نمی‌توان پذیرفت که یک عضو هیأت علمی به گونه‌ای کار کند که تأثیر فعالیتش بر اجتماع نادیده گرفته شود و جهت‌گیری او صرفاَ علمی باشد. نمی‌توان پذیرفت که فعالیت‌های علمی اعضای هیات علمی بدون توجه به اقتصاد و زندگی عادی مردم باشد.

دبیر شبکه ملی جامعه و دانشگاه خوزستان با بیان اینکه ما امروز باید دانشگاهیان را در کنار مردم ببینیم، ادامه داد: این تنها یک توصیه اخلاقی نیست بلکه کاملاً آکادمیک است؛ دانشگاهیان زمانی می‌توانند به رسالت دانشگاهی خود عمل کنند که در کنار مردم باشند.

ایفای نقش اجتماعی؛ مسئولیت جدید دانشگاه‌ها

صفایی‌مقدم با اشاره به تعریف جدید از رسالت دانشگاه‌ها و دانشگاهیان، تصریح کرد: تعریف و نقش نسبتاً جدید دانشگاه برای فعالیت‌های دانشگاهی باعث شده که به تدریج دانشگاهیان در رزومه کاری خود بخشی را به فعالیت‌های اجتماعی اختصاص دهند. بنابراین ما حتماً علاوه بر انجام وظایف رسمی خود به عنوان اعضای هیات علمی، باید به وظایف اجتماعی نیز توجه کنیم.

هنوز دانشگاه‌ها به عنوان یک بنگاه اقتصادی تلقی می‌شوند

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با تاکید بر اینکه دانشگاهیان باید علم خود را در جهت کاهش مشکلات اجتماعی به کار گیرند، گفت: در ارزیابی دانشگاه‌های جهان علاوه بر رتبه علمی، میزان مشارکت در حل مشکلات اجتماعی نیز ملاک رتبه‌بندی دانشگاه‌ها است. البته به تدریج این ملاک در جامعه ایرانی نیز مطرح می‌شود و خوشبختانه به دلیل فرهنگ و اعتقادات‌مان، برداشت خوبی از مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها داریم. اما اینکه در عمل چقدر موفق شدیم باید بگویم متأسفانه هنوز توسعه چندانی نداشتیم و در عمل دانشگاه‌ها و جامعه دانشگاهی در سلطه سیستم‌های قبلی هستند. یعنی نگاه‌ها هنوز به یک نگاه اقتصادی است و هنوز که هنوز است دانشگاه‌ها را به عنوان یک بنگاه اقتصادی تلقی می‌کنند. البته این نگاه اقتصادی در جهان نیز مطرح است اما در حال ضعیف شدن است.

باید نگاه غیراقتصادی به دانشگاه‌ها داشته باشیم

دبیر شبکه ملی جامعه و دانشگاه خوزستان ادامه داد: خوشبختانه در دانشگاه‌های جهان، نگاه اخلاقی در حال جایگزین شدن با نگاه اقتصادی به دانشگاه‌ها است. البته در کشور ما افراد زیادی در حال فرهنگ‌سازی در این زمینه هستند و به تدریج نگاه اقتصادی تبدیل به نگاه دانشی و اخلاقی می‌شود. این نگاه جهت‌دهنده اصلی به فعالیت‌های علمی خواهد بود و بسیار مولد است. اگر واقعاً بخواهیم تولیدکننده اخلاق و ارزش باشیم، ناگزیر هستیم نگاهی بدون چشم‌داشت اقتصادی به دانشگاه‌ها داشته باشیم. در صورت تحقق این وضعیت می‌توانیم شاهد رشد اقتصادی و توسعه در کشور باشیم. اما اگر صرفاً نگاه اقتصادی داشته باشیم و دانش را صرفاً یک کالای مادی بدانیم که منجر به تولید ثروت شود، با مشکل مواجه می‌شویم.

نگاه غیراقتصادی به دانشگاه‌ها، به توسعه کشور و رفاه عمومی می‌انجامد

وی با بیان اینکه نداشتن نگاه اقتصادی به دانشگاه‌ها منجر به توسعه کشور و رفاه عمومی می‌شود، یادآور شد: اگر دانش را تنها کالای صرفا اقتصادی ندانیم و این نگاه اصلاح شود، به رفاه اجتماعی و رشد اخلاقیات می‌انجامد؛ یکی از معضلات اصلی ما در جامعه کنونی، فساد اقتصادی است که منجر به از دست دادن اعتماد مردم شده است و متاسفانه مردم به آینده امیدوار نیستند. درحالی‌که اگر بتوانیم روند حرکت دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمی و مجامع علمی را با نگاه اخلاقی و نه اقتصادی پیش ببریم، آن وقت است که مسئولیت اجتماعی تبدیل به یک انتظار طبیعی از دانشگاه و دانشگاهیان می‌شود و همه ارزش‌های دینی ما نیز موید این دیدگاه است.

نگاه مادی و نادرست به علم و دانش در نظام آموزشی کشور

صفایی‌مقدم با بیان اینکه علم و دانش جوهر اجتماعی و اخلاقی دارد و این چیزی است که باید در جامعه دانشگاهی جا بیاندازیم، افزود: وقتی بدانیم که علم و دانش جوهر اجتماعی و اخلاقی دارد، کم کم مدارس ما نیز اصلاح می‌شوند. متاسفانه حق برخورداری مردم از امکانات آموزشی با هم متناسب نیست که آسیب‌زا است. درحالیکه ما در قانون اساسی داریم که حکومت باید شرایط استفاده عادلانه از امکانات آموزشی را به ویژه در دوره‌های متوسطه، برای همه افراد فراهم کند و نه اینکه مدارس فراوان برای اشخاصی که توانایی مادی دارند، ساخته شود درحالیکه از طرفی دیگر شاهد وجود مدارس کپری در کشور باشیم. وجود همه این مشکلات به نگاه ما به مقوله دانش برمی‌گردد که کاملا مادی و نادرست است. متاسفانه نگاه مادی امروز، راهنمای نظام آموزشی کشور است که باید اصلاح شود و باید بدانیم که معرفت و دانش، ماهیت اخلاقی دارد.

توهم متخصص بودن در برخی مسئولان اجرایی!

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه بحث‌های زیادی در خصوص مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها وجود دارد، تصریح کرد: خوشبختانه درمورد کرونا دانشگاه‌ها به مسئولیت اجتماعی خود خوب عمل کردند. در تخصص‌های مختلف از دید خود، کرونا را بررسی کردند که برای دانشگاهیان دستاوردهایی نیز به همراه داشت. در کشور ما هنوز جا دارد که درباره مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها بحث کرد؛ تا دانشگاهیان به تدریج بدانند که پرداختن به مسائل اجتماعی جزو وظایف رسمی آن‌ها به حساب می‌آید. البته در مسائلی مانند مشکلات آب در خوزستان مشارکت دانشگاهیان بسیار خوب بود که می‌تواند الگو قرار گیرد، اما به طور کلی مسئولان در جاهایی که باید از نظرات تخصصی دانشگاهیان استفاده کنند، استفاده نمی‌کنند و به این علت و به تدریج مسئولان اجرایی به دلیل اظهارنظر کارشناسی در هر زمینه، تبدیل به علامه می‌شوند و در واقع به توهم متخصص بودن می‌رسند.

دلیل حضور کم‌رنگ دانشگاهیان در حل مشکلات اجتماعی

وی با بیان اینکه دانشگاهیان هم باید برای خود نقشی تعریف کنند، گفت: متاسفانه برخی از دانشگاهیان وجود دارند که ورود به مسائل اجتماعی را برای خود کسر شان حساب می‌دانند و برای خود مسئولیت اجتماعی قائل نمی‌شوند. البته این مورد میان برخی مسئولان اجرایی نیز وجود دارد و دانشگاهیان را افرادی تلقی می‌کنند که تنها به صورت نظری اظهارنظر می‌کنند و اشراف کامل به مسائل جامعه ندارند. البته این نظرات نیز تا حدودی درست است؛ دانشگاهیان توقع دارند تا مسئولان به سراغ آن‌ها بروند. به این ترتیب ارتباط میان این دو قشر آن‌طور که باید صورت نمی‌گیرد.

دبیر شبکه ملی جامعه و دانشگاه خوزستان در پایان گفت: وقتی بخواهیم دانشجویان را در صنعت به عنوان پاره وقت مشغول کنیم، هماهنگی برای این کار بسیار دشوار و زمان‌بر است تا حدی که انگیزه‌ای برای ارتباط صنعت با دانشگاه باقی نمی‌ماند؛ ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت نیاز به تغییر برخی از ساختارها دارد. ارتباط دانشگاه با صنعت باید به گونه‌ای باشد که آموزش یک دانشجو مستلزم حضور در صنعت باشد. در این‌ صورت است که می‌توان ارتباط این دو را افزایش داد. به این منظور نیاز به ارتباط سازمانی نیز داریم.