میزگرد تبعات و راهکارهای سیل خوزستان۲| شرکت نفت با چه تدابیری می‌توانست خسارت سیل را کمتر کند

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: واقعا جای تعجب است که شرکت نفت چرا حداقل ارتفاع مخازن خود را افزایش نداده است؟ مثلا می‌توانست ۲ متر از خاک را در محل مخازن بریزد تا ارتفاع مخازن زیاد شود.

نشست تخصصی «سیل و پساسیل در خوزستان» با حضور اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد. در بخش دوم این نشست علی‌محمد آخوندعلی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز اظهار داشت: سیل یک پدیده طبیعی است و سیل اخیر نیز به کار کارشناسی و بررسی عمیق دارد.

دوره بازگشت هزار ساله یا ۲۰۰ ساله سیل مبانی دقیق علمی ندارد

وی افزود: برخی درباره سیل دوره بازگشت هزار ساله برای کرخه و یا ۲۰۰ ساله برای کارون مطرح می‌کنند. طرح این مسائل به نوعی تقلیل مسائل و حوادث سیل است و مبنای علمی ندارد. افرادی که این مساله را بیان کردند مشخص نمی‌کنند دوره بازگشت چه چیزی است. سیل یا رواناب؟ براثر باران یا ذوب برف ؟ کدام است؟

استاد دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: استاندار خوزستان نیز همین دوره بازگشت را مطرح کردند. حالا نمی‌دانم به خاطر چه مسائلی عیناٌ  این دوره بازگشت را تکرار کردند و مدعی شدند که این سیل‌ها بی‌سابقه بود و هر هزار سال رخ می‌دهد.

وی گفت: طرح این مسائل متاسفانه به نظر بنده نوعی بازی با افکار عمومی است. متاسفانه وزیر نیرو هم همین مسائل را در برنامه نگاه یک شبکه اول سیما مطرح کردند. ایشان همین دوره برگشت را گفتند و باز معلوم نکردند براثر چه عاملی؟ در کدام حوزه آبی؟ و همچنین مدعی شدند ترسالی شروع شده است.

هیچ دلیلی برای شروع ترسالی نداریم

آخوندعلی با اشاره به صحبت‌های وزیر نیرو توضیح داد: هیچ شواهد علمی برای شروع ترسالی نداریم. شما اگر به مصاحبه اردکانیان چندی پیش که معاون آب وزارت نیرو بودند مراجعه کنید در همان سال مدعی شدند وارد ترسالی شدیم. در حالی که در ۱۵ سال گذشته کشور با شدیدترین خشکسالی روبه‌رو شد.

وی ادامه داد: دیدگاه شخصی بنده این است که پدیده‌های جوی به شدت غیرقابل پیش‌بینی هستند. هر چند مدل سازی‌هایی است و مطابق آمار رفتار پدیده های جوی الگوسازی می‌شود ولی باز خیلی قابل اطمینان نیست.

این استاد دانشگاه درباره ترسالی و یا خشکسالی گفت: قابل پیش‌بینی نیست و ممکن است وسط یک دوره خشک، یکسال مرطوب باشد و بالعکس. درباره بارش‌های امسال، نیز آنچه مشخص است ما بارش‌های معنی‌داری داشتیم که از متوسط بارندگی زیاد بود.

دستکاری طبیعت عامل تقویت کننده سیلاب

وی بیان کرد: بخشی از اینکه این حجم بارندگی تبدیل به سیلاب شد، باید بپذیریم به سبب دستکاری طبیعت بوده است. در زمینه توسعه شهری و روستایی با طبیعت همراهی نکردیم. مثلاٌ رودخانه کرخه از ۶ استان ایلام، کردستان، لرستان، کرمانشاه، همدان و خوزستان سرچشمه می‌گیرد و در این مسیر بسیاری از مراکز استان‌ها است ولی طراحی این شهرها تطابق هیدرولوژیکی ندارند.

آخوند علی با توضیح تطابق هیدرولوژیکی گفت: دو نوع هیدرولوژیکی شهری و طبیعی داریم. در طبیعت مرتع و پوشش گیاهی وجود دارد،  این موانع طبیعی با نفوذ آب (۵۰درصد) سرعت و روند تشکیل روان‌آب را کاهش می‌دهد.

وی گفت: در هیدرولوژیکی شهری این مراتع و پوشش گیاهی حذف و خیابان‌سازی می‌شود. وقتی این روند رخ می‌دهد با کوچکترین بارندگی، سیل و رواناب تولید می‌شود. ساخت و سازها و توسعه کشاورزی در مراتع سبب خاکشویی و ایجاد گل و لایی می‌شود.

آمار بارندگی کشور حدود ۴۰ سال است و نمی‌شود هزار سال را تخمین زد

استاد دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: در پایین دست سدها وضع متفاوت است. قبلاً هم بارندگی داشتیم ولی نمونه آماری بیش از ۴۰ ساله نداریم و اظهار نظر قطعی نمی‌شود کرد.

وی اظهار داشت: برخی به استناد همین آمار ۴۰ ساله دوره بازگشت یک هزار ساله را براساس تحلیل آماری مدعی می‌شوند در حالی که اگر آمار ما ۵۰ ساله بود قطعا این تحلیل یک شکل دیگر می‌بود. پس خیلی قابل اعتنا نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: برخی شواهد عکس هزار ساله بودن سیل را نشان می‌دهد. مثلا عکسی از پل دزفول داریم که سطح آب نزدیک پل است که با قطعیت می‌توان گفت حجم خروجی آن بیش از ۶ هزار مترمکعب در ثانیه بوده است. در حالی که سیل اخیر حدود ۳ هزار مترمکعب بوده است.

وی اظهار داشت: حتی در سال ۱۳۹۵ دبی رود در بخش‌هایی بیش از ۳ هزار بوده است. یا در سال ۱۳۴۷ دبی آب کارون در مقطع اهواز شش هزار و ۷۰۰ مترمکعب در ثانیه بوده است. در سال های ۴۸ و  ۵۸ و ۱۳۷۳ نیز ما دبی بالا را تجربه داشتیم بنابراین دوره برگشت یک هزار ساله دقت بالایی ندارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در هر زمانی دبی آب به بیش از ۳ هزار مترمکعب در ثانیه رسیده، ما در اهواز طغیان داشتیم.

سوء مدیریت حجم تخریب را افزایش داد

آخوند علی گفت: نیاز است هر سال مسیر انهار و رودخانه ها پاکسازی شود زیرا جریان سیلاب توام با رسوبات است. اگر همین مسیر کارون که به تالاب شادگان و هور منصوریه و هور شریفیه درست مدیریت می‌شد، بی‌شک حجم تخریب کاهش می‌یافت.

وی با اشاره به وضعیت کرخه نیز اظهار داشت: کرخه نیز به هورالعظیم منتقل می‌شود و در بخش ایرانی، هور ۱۳۰ هزار هکتار وسعت دارد و در بخش عراقی هورالعظیم بیش از ۲۶۰ هزار هکتار است. در بخش مرزی دایک و مانع ایجاد شده است و خروجی‌های آب کفاف این حجم آب را نمی‌دهد و این سبب طغیان و کندی خروج آب شده است.

ارتفاع مخازن نفتی هورالعظیم باید افزایش یابد

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: مخازن ۵گانه شرکت نفت در هورالعظیم قرار دارند. واقعا جای تعجب است که شرکت نفت چرا حداقل ارتفاع مخازن خود را افزایش نداده است؟ مثلا می‌توانست ۲ متر از خاک را در محل مخازن بریزد تا ارتفاع مخازن زیاد شود. محل‌های خاکبرداری را نیز به پرورش ماهی اختصاص دهد.

وی ادامه داد: کرخه رودخانه طغیان‌گری است و سیلابی شدن کرخه تکرارپذیر است. قبلا از انقلاب هم همیشه ما چالش طغیان کرخه را داشتیم که سدکرخه بخش عمده آن را کنترل کرد.

آخوند علی افزود: این مسائل را باید الان لحاظ کنیم. یعنی حریم رودخانه کرخه را مشخص کنیم و مانع از ساخت و ساز شویم. روستاها و خانه‌های موجود در حریم را به جای امن و بلند منتقل و سدبندها را مستحکم سازی کنیم.

وی ادامه داد: کرخه در ورودی شهر حمیدیه با یک سد کوچک با قدرت تخلیه ۱۵۰۰ مترمکعب درثانیه روبه‌رو است. این مخزن رسوب گرفته و پر از نی است که باید بهسازی شود، در مسیر برخی کشاورزان به واسطه خشکسالی‌های گذشته سدبند زدند و حریم رودخانه را رعایت نکردند که این مسائل باید برطرف شود.

مسیر خروجی رودخانه کارون به خلیج فارس بسته شده است

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز دربار رودخانه کارون گفت: یک سوم رودخانه کارون از طریق رود بهمن‌شیر منتقل می‌شود. در پی خشکسالی تابستان ۱۳۹۷، ۲ سد خاکی و سلولی که برروی آن زدند. این سدها مانع انتقال آب سیل از طریق بهمن شیر شدند و  برای همین کارون به شهرها وارد شد.

وی بیان داشت: نهر مارد که دیگر خروجی کارون است آن هم بسته شده بود و آب منتقل نمی‌شد. اینها نشان می‌دهد عملا خروجی کارون به خلیج فارس بسته بود و آب تخلیه نمی‌شد. اگر این مسیرهای انتهای باز بود آب به راحتی وارد خیلج فارس می‌شد و جاده اهواز- شادگان به زیر آب نمی‌رفت.

آخوند علی با انتقاد از دستکاری مصنوعی در طبیعت گفت: خروجی کارون از طریق جاده ماهشهر- آبادان و جاده چویبده مسدود شده بود. یعنی سوپاپ‌های اطمینان برای کارون باقی نمانده بود.

سیلاب اخیر نباید توجیهی برای انتقال آب باشد

وی همچنین به مسله سدسازی اشاره کرده و اظهار داشت: در این شرایط برخی سریع مساله سدسازی را مطرح می‌کنند ولی قبل از هر چیز باید تحقیقات کارشناسی صورت گیرد. نباید از این سیل اخیر که پدیده تصادفی است سریع سدسازی و انتقال آب نتیجه‌گیری شود.

این استاد دانشگاه در پاسخ به طغیان مجدد در اثر ذوب برف بیان داشت: در مخازن سدها به اندازه کافی ظرفیت‌سازی شده و جای نگرانی از این بابت نیست. برف بیشتر در حوزه کارون داریم که سدهای چندگانه ظرفیت لازم را دارند.