ویژه و مهم | نقش و جایگاه سازمان های مردم نهاد در مدیریت شهری

ویژه و مهم | نقش و جایگاه سازمان های مردم نهاد در مدیریت شهری

در دنیای امروز می توان ادعا کرد دستیابی به پیشرفت مستلزم بهره مندی از عقلانیت، مشارکت عمومی و ترویج روحیه کار گروهی است.

به گزارش شبکه خبری خوزستان به نقل از نافع ؛ در واقع، تمام کشورهای توسعه‌یافته رمز موفقیت خود را مشارکت مناسب شهروندان در اداره جامعه و حضور آنان در فعالیتهای داوطلبانه و عمومی می‌دانند.

براساس نتایج پژوهشهای علمی؛ مشارکت مردم در اداره امور و تصمیمگیری درباره مسائل مختلف مرتبط با محل زندگی خود عامل مهمی برای ارتقاء سطح زندگی اجتماعی آنان محسوب می شود.

نمود بارز مداخله و مشارکت مردم در امور اجتماعی را باید در تشکیل گروه‌های منسجم، هدفدار و خودجوش همانند تشکل-های غیردولتی و سازمان های مردم نهاد جست‌وجو کرد. به طور کلی، در فرآیند توسعه پایدار این سازمان ها از جمله گروه های تأثیرگذار (از سطح محلی تا ملی) محسوب می شوند که پایداری و نهادینه شدن طرح های توسعه مستلزم توجه به نقش آنها در برنامه های اجتماع محور است.

از نظر سازمان های بین المللی (نظیر سازمان ملل) و قوانین بین المللی (نظیر منشور ملل متحد) هم حضور آحاد مردم و مشارکت آنها در تشکیل و گسترش سازمان های غیردولتی (به عنوان شخصیت های قانونی و حقوقی) بسیار مهم است.
همچنین در دین مبین اسلام نیز بر استفاده از ظرفیت های مردمی و مشارکت دادن آنها در تصمیم گیری و اجرای امور به وسیله آحاد مردم تأکید بسیاری شده است به گونه ای که مردم در تشکیل حکومت، قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری، اجرای قوانین و اداره کشور نقشی جدی و فعال دارند.
ضرورت واگذاری امور به مردم
در جامعه کنونی ما توجه به برخی مسائل علیرغم نیاز مبرم مجموعه های تصمیم گیر و مجری(نظیر دولت و مدیریت شهری) مغفول مانده است که واگذاری انجام امور مردم به دست مردم، حمایت از روحیه کار دواطلبانه و استفاده از ظرفیت تشکل های غیردولتی از آن جمله به شمار می رود.

در واقع، به دلایلی همچون ساختار پیچیده، ناکارآمدی و فربه بودن چارچوب اداری کشور، نداشتن برنامه استراتژیک بلندمدت و عدم آشنایی مردم با رسالت این سازمان های مردم نهاد؛ الزامات و بسترهای ورود حداکثری تشکل های غیردولتی و سازمان های مردم نهاد به عرصه های اجرایی و مشارکتی به ویژه در حوزه¬های شهری کمتر فراهم شده است.

قطعا در این بین نمی توان نقش حمایتی دولت و نهادهای مسئول(از جمله شورای شهر و شهرداری ها) برای درگیر کردن آحاد جامعه با معضلات واقعی و ملموس موجود، سپردن امور به آنها و تقویت تشکل های مردمی را نادیده گرفت.

از این رو، تدوین آیین نامه ها و قوانین حمایتی در رابطه با سازمان های مردم نهاد خواهد توانست ضمن رفع موانع و چالش های پیش روی این سازمان ها، اجرای بهتر امور در جوامع شهری را میسر سازد و توجه به این موضوع در واقع تلاشی برای تحقق تأکیدات امام راحل(ره) و نیز مقام معظم رهبری(مد ظله العالی) در رابطه با واگذاری کار مردم به مردم است.
سازمان های مردم نهاد در ایران
در ایران نیز امروزه و به ویژه در دو دهه اخیر حضور و فعالیت مردم در قالب سازمان های مردم نهاد از رشد چشمگیری برخوردار بوده است.

غیرسیاسی، غیردولتی و غیرانتفاعی بودن در کنار وجود هدف مشترک، خودجوش بودن، داشتن هویت مستقل، قانونمند و شفاف بودن فعالیت ها از جمله ویژگی های این سازمان ها است.

معمولا موضوع فعالیت سازمان های مردم نهاد مشتمل بر یکی از موارد علمی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، هنری، نیکوکاری و امور خیریه، بشردوستانه، امور زنان، آسیب دیدگان اجتماعی، حمایتی، بهداشت و درمان، توانبخشی، محیط زیست، عمران و آبادانی و نظایر آن است.
نقش و جایگاه شهرداری در توسعه متوازن شهری

امروزه اهمیت و جایگاه شورا و شهرداری ها در توسعه و تحول شهری بر هیچ کس پوشیده نیست. شهرداری ها با توجه به وظایف متعدد و گوناگونی که مطابق قانون(ماده ۶۸ قانون تشکیلات، وظایف و انتخابشوراهای اسلامی و شهرداران و ماده ۵۵ قانون شهرداری ها) برای سازماندهی امور مختلف شهرها و توانمندکردن آنها برعهده دارند، دارای جایگاه ویژه ای در سطح مدیریت شهری و عموم شهروندان هستند. بسیاری از شهروندان در طول شبانه روز به طور مستقیم و عینی با برخی فعالیت-های شهرداری ها نظیر حمل و نقل عمومی، زیباسازی شهری، ساماندهی پسماندها، توسعه فضای سبز، مبلمان شهری، ساخت-وساز، احداث و بهسازی پیاده روها و معابر، آتش نشانی و خدمات ایمنی و … مواجه اند.

یک نکته مهم در خصوص شهرداری ها این است که هر چقدر عملکرد آنها از نظر شهروندان مطلوب باشد، میزان رضایت شهروندان از مجموعه مسئولان منطقه، شهر، استان و کشور نیز افزایش می یابد، بنابراین عملکرد شهرداری ها که در صف نخست خدمت رسانی به مردم هستند، از ابعاد گوناگون دارای اهمیت است.
نکته مهم دیگر اینکه خدمات شهرداری ها تأثیر بسزایی در برقراری عدالت در جامعه به ویژه در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته دارد.

همچنین اداره و مدیریت شهرهای امروز نسبت به گذشته دستخوش تحولات گسترده ای شده و عملکرد شهرداری ها نه تنها از لحاظ حجم و تنوع فعالیت ها بلکه از لحاظ نحوه انجام امور، ساختارهای حاکم بر مدیریت شهری و قوانین و مقررات با شهرداری های گذشته متفاوت شده است.

حرکت مناسب و تأثیرگذار در این عرصه از سوی شهرداری ها نیازمند استفاده از نظرات عموم مردم و استفاده از پتانسیل های آنها و روزآمد کردن برنامه ریزی ها برای اتخاذ راهکارهای مناسب و عملیاتی برای مواجهه با موضوعات اصلی است.

نقش و جایگاه سازمان های مردم نهاد در مدیریت شهری

حضور مردم در عرصه های عمومی و مشارکت اجتماعی آحاد جامعه در تصمیم گیری ها و اجرای برنامه ها نیز ضرورتی غیرقابل انکار است، به گونه ای که در کشورهای پیشرفته به استثنای مسائل مربوط به جنگ و دیپلماسی بین‌المللی، همه امور از جمله اقدامات مرتبط با محیط زیست، بهداشت و درمان، آموزش، مدیریت شهری و … بر عهده مردم(به ویژه در قالب تشکل های غیردولتی و سازمان های مردم نهاد) است.

در باب اهمیت روزافزون این سازمان ها و کارکردهای آنها(به عنوان موسسات غیرسیاسی، غیرتجاری و غیرانتفاعی دارای شخصیت حقوقی و قانونی) موارد متعددی را می توان عنوان داشت که نقش آنها در ارائه پیشنهاد و راهکارهای مناسب در فرآیند برنامه ریزی مراجع دولتی و عمومی غیردولتی(نظیر شهرداری ها) و شناسایی و ارائه نقائص و مشکلات موجود به مراجع قانونی ذیربط از آن جمله است.

به علاوه وجود دستورات و موارد قانونی(نظیر آیین‌نامه سازمان‌های مردم‌نهاد مصوب ٨/۵/٨۴ هیأت دولت) باعث می شود سازمان های مردم نهاد دارای پشتوانه های قانونی(واجد شخصیت حقوقی و رسمیت اداری)، صلاحیت تخصصی، اهلیت حقوقی (اهلیت طرح دعوی واهلیت انعقاد معاهده و تفاهم¬نامه) و نیز شفافیت در حقوق و تکالیف باشند.

همچنین حضور مردم (به ویژه در قالب تشکل های غیردولتی و سازمان های مردم-نهاد) در فرآیند برنامه ریزی و اجرای برنامه ها بویژه در سطح شهرها؛ ضمن کاهش هزینه های مجموعه مدیریت شهری و افزایش رضایت شهروندان از عملکرد آنان، تحقق برنامه ها و طرح های تعریف شده در کوتاه ترین زمان ممکن را موجب خواهد شد.
از طرفی نیز این سازمان ها می توانند با ایجاد احساس با هم بودن، نقش آفرین بودن، مسئولیت در مقابل دیگران و ایجاد حس داشتن سرنوشت مشترک، تکالیف و حقوق شهروندی را موجب می‌شوند.

در این میان نباید نقش آنان را در حساس-سازی جامعه نسبت به برخی موضوعات مهم شهری و حل آنها نظیر آلودگی هوا، محیط زیست، ترافیک، آسیب های اجتماعی، سلامت عمومی و … فراموش کرد.
در نهایت اینکه نقش‌آفرینی سمن‌ها در مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه از جمله مداخله در رفع آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، اعتیاد، بالارفتن سن ازدواج‌، مسلک‌های انحرافی و مفاسد اقتصادی و … بسیار مؤثر است.
نتیجه گیری
هرچند هم اکنون تشکل های مردمی از تعداد قابل توجهی برخوردارند ولی لزوم فراهم سازی بسترهای لازم برای این سازمان-های مردم نهاد به خصوص در مراحل اولیه شکل گیری ضروری بوده و می بایست تسهیلات و امکانات موجود در مجموعه مدیریت شهری جهت همکاری در اختیار آنان قرار گیرد.

بنابراین باتوجه به تمام موارد فوق و با درنظر گرفتن اشتراکات فراوان(نظیر غیردولتی بودن، غیرسیاسی بودن، درگیر بودن مستقیم با مردم، داشتن کارکردها و وظایف مشابه، فعالیت در حوزه های متنوع و متفاوت و …)؛ لزوم تهیه سند همکاری مجموعه مدیریت شهری همدان با سازمان های مردم نهاد فعال در این حوزه ها با هدف ارائه طرح های مؤثر و منطبق بر نظرات کارشناسی و تخصصی در جهت رفع نیازها و چالش های مردم به شدت احساس می شود.

حامد صادقی